SAĞLIK
T
ürkiye’de sağlık hizmetleri, koruyucu sağlık hizmetleri öncelikli bir yapıdan 1950’li yıllardan sonra tedavi edici sağlık hizmetlerine ağırlık veren sürekli gelişen bir yapıya doğru evrilmektedir.
Sağlık hizmetleri koruyucu, tedavi edici ve rehabilite edici hizmetler olarak üç ana başlıkta ele alınmaktadır. Hizmet sunucuları ise birinci, ikinci ve üçüncü basamak olarak sınıflandırılmaktadır. Ülkemizde birinci basamak sağlık hizmetleri ağırlıklı olarak Aile Sağlığı Merkezleri (ASM), Sağlıklı Hayat Merkezleri ve Toplum Sağlığı Merkezleri (TSM) yoluyla sunulmaktadır. 2003 yılında başlatılan Sağlıkta Dönüşüm Programı’nın en önemli bileşeni olan aile hekimliği uygulaması 2010 yılında bütün illerde hayata geçirilmiştir. Koruyucu sağlık hizmetleri, tedavi edici hizmetler, evde sağlık hizmetleri, gezici sağlık hizmetleri, aşılamalar, taramalar, birinci basamakta yapılan tetkikler ve muayenelerin de dahil olduğu bu uygulamada tüm hizmetler ücretsiz olarak verilmektedir. ASM ve TSM’nin sunmuş olduğu birinci basamak sağlık hizmetlerini güçlendirmek ve bu hizmetlere ulaşımı kolaylaştırmak amacıyla sağlıklı hayat merkezleri faaliyete geçirilmiştir. Beslenme danışmanlığı, kronik hastalıklar ve fiziksel aktivite danışmanlığı, kadın ve üreme sağlığı danışmanlığı, koruyucu ağız ve diş sağlığı danışmanlığı gibi alanlarda faaliyet gösteren bu merkezler, bireyleri sağlığa yönelik risklerden korumak amacıyla çalışmalarını devam ettirmektedir. Anne ve bebek ölümlerinin önlenmesinde son yirmi bir yılda büyük ilerleme kaydedilmiştir. Bebek ölüm hızı bin canlı doğumda 2001 yılında bir yaş altında 36 ve 5 yaş altı 43,1 iken 2021 yılında bebek ölüm hızı bin canlı doğumda 9,1’e 5 yaş altı ölüm hızı ise 10,6’ya gerilemiştir. Bunda 2000’li yılların başlarından itibaren uygulanan genişletilmiş aşılama programının önemli payı bulunmaktadır. Mevcut durumda DaBT 3 aşılama hızımız %95,5’e ulaşmıştır. 2010 yılında hayata geçirilen Aşı Takip Sistemi (ATS) ile her yıl ortalama 46 milyon doz aşı ve antiserum tedariği, lojistiği, ısı izlemi başarılı bir şeklide yürütülmektedir. Koruyucu ve temel sağlık hizmetlerinin etkili kullanımını sağlamak amacıyla özel sağlık kuruluşları da ATS kapsamına alınmış ve ısı takip cihazlarının toplam sayısı artırılmıştır. 2015 yılı başında ATS’nin stok kısmı devreye alınarak sistemin ilgili diğer bilgi yönetim sistemleriyle entegrasyonu tamamlanmıştır. Ayrıca COVID-19 pandemi döneminde de aşı ile ilgili gelişmeler devam etmiş ve Türkiye Sağlık Enstitüleri Başkanlığı (TÜSEB) ve Erciyes Üniversitesi iş birliğinde inaktif aşı teknolojisi kullanılarak yerli aşı TURKOVAC geliştirilmiştir.
Sağlık hizmetleri koruyucu, tedavi edici ve rehabilite edici hizmetler olarak üç ana başlıkta ele alınmaktadır. Hizmet sunucuları ise birinci, ikinci ve üçüncü basamak olarak sınıflandırılmaktadır. Ülkemizde birinci basamak sağlık hizmetleri ağırlıklı olarak Aile Sağlığı Merkezleri (ASM), Sağlıklı Hayat Merkezleri ve Toplum Sağlığı Merkezleri (TSM) yoluyla sunulmaktadır. 2003 yılında başlatılan Sağlıkta Dönüşüm Programı’nın en önemli bileşeni olan aile hekimliği uygulaması 2010 yılında bütün illerde hayata geçirilmiştir. Koruyucu sağlık hizmetleri, tedavi edici hizmetler, evde sağlık hizmetleri, gezici sağlık hizmetleri, aşılamalar, taramalar, birinci basamakta yapılan tetkikler ve muayenelerin de dahil olduğu bu uygulamada tüm hizmetler ücretsiz olarak verilmektedir. ASM ve TSM’nin sunmuş olduğu birinci basamak sağlık hizmetlerini güçlendirmek ve bu hizmetlere ulaşımı kolaylaştırmak amacıyla sağlıklı hayat merkezleri faaliyete geçirilmiştir. Beslenme danışmanlığı, kronik hastalıklar ve fiziksel aktivite danışmanlığı, kadın ve üreme sağlığı danışmanlığı, koruyucu ağız ve diş sağlığı danışmanlığı gibi alanlarda faaliyet gösteren bu merkezler, bireyleri sağlığa yönelik risklerden korumak amacıyla çalışmalarını devam ettirmektedir. Anne ve bebek ölümlerinin önlenmesinde son yirmi bir yılda büyük ilerleme kaydedilmiştir. Bebek ölüm hızı bin canlı doğumda 2001 yılında bir yaş altında 36 ve 5 yaş altı 43,1 iken 2021 yılında bebek ölüm hızı bin canlı doğumda 9,1’e 5 yaş altı ölüm hızı ise 10,6’ya gerilemiştir. Bunda 2000’li yılların başlarından itibaren uygulanan genişletilmiş aşılama programının önemli payı bulunmaktadır. Mevcut durumda DaBT 3 aşılama hızımız %95,5’e ulaşmıştır. 2010 yılında hayata geçirilen Aşı Takip Sistemi (ATS) ile her yıl ortalama 46 milyon doz aşı ve antiserum tedariği, lojistiği, ısı izlemi başarılı bir şeklide yürütülmektedir. Koruyucu ve temel sağlık hizmetlerinin etkili kullanımını sağlamak amacıyla özel sağlık kuruluşları da ATS kapsamına alınmış ve ısı takip cihazlarının toplam sayısı artırılmıştır. 2015 yılı başında ATS’nin stok kısmı devreye alınarak sistemin ilgili diğer bilgi yönetim sistemleriyle entegrasyonu tamamlanmıştır. Ayrıca COVID-19 pandemi döneminde de aşı ile ilgili gelişmeler devam etmiş ve Türkiye Sağlık Enstitüleri Başkanlığı (TÜSEB) ve Erciyes Üniversitesi iş birliğinde inaktif aşı teknolojisi kullanılarak yerli aşı TURKOVAC geliştirilmiştir.
Koruyucu hizmetlere yönelik diğer bir çalışma ise kanserde erken teşhis amacıyla yapılan tarama programlarıdır. Bu hizmetler, Kanser Erken Teşhis Tarama ve Eğitim Merkezi (KETEM) ve mobil tarama araçları yoluyla toplam 336 merkezde yürütülmektedir. Ayrıca web tabanlı Halk Sağlığı Yönetim Sistemi Kanser Modülü kullanılmaya başlanılmıştır.
Ülkemiz, geçici barınma merkezleri ve göçmen sağlığı merkezleri ile sınırları içerisinde bulunan göçmen ve mültecilere de ücretsiz sağlık hizmeti vermektedir. Göçmen ve mülteci sayısının 20 binin üzerinde olduğu yerleşim yerlerinde kurulan güçlendirilmiş göçmen sağlığı merkezlerinde, birinci basamak sağlık hizmetlerine ilave olarak dâhiliye, çocuk, kadın-doğum, ağız-diş sağlığı ve psikososyal destek hizmetleri sunulmakta; hizmetler, görüntüleme üniteleri ve basit hizmet laboratuvarları ile desteklenmektedir. 2021 yılı verilerine göre 132 Göçmen Sağlığı Merkezi, 792 Göçmen Sağlığı Birimi ve 37 adet de Güçlendirilmiş Göçmen Sağlığı Merkezi ile bu hizmetler yürütülmektedir. Bu merkezler, “Toplum Sağlığı Merkezi ve Bağlı Birimleri Yönetmeliği” doğrultusunda “TSM Bağlı Birimi” olarak oluşturulmaktadır.
Ülkemiz, geçici barınma merkezleri ve göçmen sağlığı merkezleri ile sınırları içerisinde bulunan göçmen ve mültecilere de ücretsiz sağlık hizmeti vermektedir. Göçmen ve mülteci sayısının 20 binin üzerinde olduğu yerleşim yerlerinde kurulan güçlendirilmiş göçmen sağlığı merkezlerinde, birinci basamak sağlık hizmetlerine ilave olarak dâhiliye, çocuk, kadın-doğum, ağız-diş sağlığı ve psikososyal destek hizmetleri sunulmakta; hizmetler, görüntüleme üniteleri ve basit hizmet laboratuvarları ile desteklenmektedir. 2021 yılı verilerine göre 132 Göçmen Sağlığı Merkezi, 792 Göçmen Sağlığı Birimi ve 37 adet de Güçlendirilmiş Göçmen Sağlığı Merkezi ile bu hizmetler yürütülmektedir. Bu merkezler, “Toplum Sağlığı Merkezi ve Bağlı Birimleri Yönetmeliği” doğrultusunda “TSM Bağlı Birimi” olarak oluşturulmaktadır.