SAĞLIK
T
ürkiye’de sağlık hizmetleri, koruyucu sağlık hizmetleri öncelikli bir yapıdan 1950’li yıllardan sonra tedavi edici sağlık hizmetlerine ağırlık veren sürekli gelişen bir yapıya doğru evrilmektedir.
Sağlık hizmetleri koruyucu, tedavi edici ve rehabilite edici hizmetler olarak üç ana başlıkta ele alınmaktadır. Hizmet sunucuları ise birinci, ikinci ve üçüncü basamak olarak sınıflandırılmaktadır. Ülkemizde birinci basamak sağlık hizmetleri ağırlıklı olarak Aile Sağlığı Merkezleri (ASM), Sağlıklı Hayat Merkezleri ve Toplum Sağlığı Merkezleri (TSM) yoluyla sunulmaktadır. 2003 yılında başlatılan Sağlıkta Dönüşüm Programı’nın en önemli bileşeni olan aile hekimliği uygulaması 2010 yılında bütün illerde hayata geçirilmiştir. Koruyucu sağlık hizmetleri, tedavi edici hizmetler, evde sağlık hizmetleri, gezici sağlık hizmetleri, aşılamalar, taramalar, birinci basamakta yapılan tetkikler ve muayenelerin de dahil olduğu bu uygulamada tüm hizmetler ücretsiz olarak verilmektedir. ASM ve TSM’nin sunmuş olduğu birinci basamak sağlık hizmetlerini güçlendirmek ve bu hizmetlere ulaşımı kolaylaştırmak amacıyla sağlıklı hayat merkezleri faaliyete geçirilmiştir. Beslenme danışmanlığı, kronik hastalıklar ve fiziksel aktivite danışmanlığı, kadın ve üreme sağlığı danışmanlığı, koruyucu ağız ve diş sağlığı danışmanlığı gibi alanlarda faaliyet gösteren bu merkezler, bireyleri sağlığa yönelik risklerden korumak amacıyla çalışmalarını devam ettirmektedir. Anne ve bebek ölümlerinin önlenmesinde son yirmi bir yılda büyük ilerleme kaydedilmiştir. Bebek ölüm hızı bin canlı doğumda 2001 yılında bir yaş altında 36 ve 5 yaş altı 43,1 iken 2021 yılında bebek ölüm hızı bin canlı doğumda 9,1’e 5 yaş altı ölüm hızı ise 10,6’ya gerilemiştir. Bunda 2000’li yılların başlarından itibaren uygulanan genişletilmiş aşılama programının önemli payı bulunmaktadır. Mevcut durumda DaBT 3 aşılama hızımız %95,5’e ulaşmıştır. 2010 yılında hayata geçirilen Aşı Takip Sistemi (ATS) ile her yıl ortalama 46 milyon doz aşı ve antiserum tedariği, lojistiği, ısı izlemi başarılı bir şeklide yürütülmektedir. Koruyucu ve temel sağlık hizmetlerinin etkili kullanımını sağlamak amacıyla özel sağlık kuruluşları da ATS kapsamına alınmış ve ısı takip cihazlarının toplam sayısı artırılmıştır. 2015 yılı başında ATS’nin stok kısmı devreye alınarak sistemin ilgili diğer bilgi yönetim sistemleriyle entegrasyonu tamamlanmıştır. Ayrıca COVID-19 pandemi döneminde de aşı ile ilgili gelişmeler devam etmiş ve Türkiye Sağlık Enstitüleri Başkanlığı (TÜSEB) ve Erciyes Üniversitesi iş birliğinde inaktif aşı teknolojisi kullanılarak yerli aşı TURKOVAC geliştirilmiştir.
Sağlık hizmetleri koruyucu, tedavi edici ve rehabilite edici hizmetler olarak üç ana başlıkta ele alınmaktadır. Hizmet sunucuları ise birinci, ikinci ve üçüncü basamak olarak sınıflandırılmaktadır. Ülkemizde birinci basamak sağlık hizmetleri ağırlıklı olarak Aile Sağlığı Merkezleri (ASM), Sağlıklı Hayat Merkezleri ve Toplum Sağlığı Merkezleri (TSM) yoluyla sunulmaktadır. 2003 yılında başlatılan Sağlıkta Dönüşüm Programı’nın en önemli bileşeni olan aile hekimliği uygulaması 2010 yılında bütün illerde hayata geçirilmiştir. Koruyucu sağlık hizmetleri, tedavi edici hizmetler, evde sağlık hizmetleri, gezici sağlık hizmetleri, aşılamalar, taramalar, birinci basamakta yapılan tetkikler ve muayenelerin de dahil olduğu bu uygulamada tüm hizmetler ücretsiz olarak verilmektedir. ASM ve TSM’nin sunmuş olduğu birinci basamak sağlık hizmetlerini güçlendirmek ve bu hizmetlere ulaşımı kolaylaştırmak amacıyla sağlıklı hayat merkezleri faaliyete geçirilmiştir. Beslenme danışmanlığı, kronik hastalıklar ve fiziksel aktivite danışmanlığı, kadın ve üreme sağlığı danışmanlığı, koruyucu ağız ve diş sağlığı danışmanlığı gibi alanlarda faaliyet gösteren bu merkezler, bireyleri sağlığa yönelik risklerden korumak amacıyla çalışmalarını devam ettirmektedir. Anne ve bebek ölümlerinin önlenmesinde son yirmi bir yılda büyük ilerleme kaydedilmiştir. Bebek ölüm hızı bin canlı doğumda 2001 yılında bir yaş altında 36 ve 5 yaş altı 43,1 iken 2021 yılında bebek ölüm hızı bin canlı doğumda 9,1’e 5 yaş altı ölüm hızı ise 10,6’ya gerilemiştir. Bunda 2000’li yılların başlarından itibaren uygulanan genişletilmiş aşılama programının önemli payı bulunmaktadır. Mevcut durumda DaBT 3 aşılama hızımız %95,5’e ulaşmıştır. 2010 yılında hayata geçirilen Aşı Takip Sistemi (ATS) ile her yıl ortalama 46 milyon doz aşı ve antiserum tedariği, lojistiği, ısı izlemi başarılı bir şeklide yürütülmektedir. Koruyucu ve temel sağlık hizmetlerinin etkili kullanımını sağlamak amacıyla özel sağlık kuruluşları da ATS kapsamına alınmış ve ısı takip cihazlarının toplam sayısı artırılmıştır. 2015 yılı başında ATS’nin stok kısmı devreye alınarak sistemin ilgili diğer bilgi yönetim sistemleriyle entegrasyonu tamamlanmıştır. Ayrıca COVID-19 pandemi döneminde de aşı ile ilgili gelişmeler devam etmiş ve Türkiye Sağlık Enstitüleri Başkanlığı (TÜSEB) ve Erciyes Üniversitesi iş birliğinde inaktif aşı teknolojisi kullanılarak yerli aşı TURKOVAC geliştirilmiştir.
Koruyucu hizmetlere yönelik diğer bir çalışma ise kanserde erken teşhis amacıyla yapılan tarama programlarıdır. Bu hizmetler, Kanser Erken Teşhis Tarama ve Eğitim Merkezi (KETEM) ve mobil tarama araçları yoluyla toplam 336 merkezde yürütülmektedir. Ayrıca web tabanlı Halk Sağlığı Yönetim Sistemi Kanser Modülü kullanılmaya başlanılmıştır.
Ülkemiz, geçici barınma merkezleri ve göçmen sağlığı merkezleri ile sınırları içerisinde bulunan göçmen ve mültecilere de ücretsiz sağlık hizmeti vermektedir. Göçmen ve mülteci sayısının 20 binin üzerinde olduğu yerleşim yerlerinde kurulan güçlendirilmiş göçmen sağlığı merkezlerinde, birinci basamak sağlık hizmetlerine ilave olarak dâhiliye, çocuk, kadın-doğum, ağız-diş sağlığı ve psikososyal destek hizmetleri sunulmakta; hizmetler, görüntüleme üniteleri ve basit hizmet laboratuvarları ile desteklenmektedir. 2021 yılı verilerine göre 132 Göçmen Sağlığı Merkezi, 792 Göçmen Sağlığı Birimi ve 37 adet de Güçlendirilmiş Göçmen Sağlığı Merkezi ile bu hizmetler yürütülmektedir. Bu merkezler, “Toplum Sağlığı Merkezi ve Bağlı Birimleri Yönetmeliği” doğrultusunda “TSM Bağlı Birimi” olarak oluşturulmaktadır.
Ülkemiz, geçici barınma merkezleri ve göçmen sağlığı merkezleri ile sınırları içerisinde bulunan göçmen ve mültecilere de ücretsiz sağlık hizmeti vermektedir. Göçmen ve mülteci sayısının 20 binin üzerinde olduğu yerleşim yerlerinde kurulan güçlendirilmiş göçmen sağlığı merkezlerinde, birinci basamak sağlık hizmetlerine ilave olarak dâhiliye, çocuk, kadın-doğum, ağız-diş sağlığı ve psikososyal destek hizmetleri sunulmakta; hizmetler, görüntüleme üniteleri ve basit hizmet laboratuvarları ile desteklenmektedir. 2021 yılı verilerine göre 132 Göçmen Sağlığı Merkezi, 792 Göçmen Sağlığı Birimi ve 37 adet de Güçlendirilmiş Göçmen Sağlığı Merkezi ile bu hizmetler yürütülmektedir. Bu merkezler, “Toplum Sağlığı Merkezi ve Bağlı Birimleri Yönetmeliği” doğrultusunda “TSM Bağlı Birimi” olarak oluşturulmaktadır.
İkinci ve üçüncü basamak sağlık hizmetleri Sağlık Bakanlığı ile özel kişiler, vakıf, dernek ve üniversiteler tarafından sunulur. İleri derecede tetkik ve tedavi hizmetlerinin verildiği bu basamakların temel yapısını yataklı tedavi kurumları oluşturmaktadır.
2020 yılı itibarıyla ülkemizde toplam 251.180 yatak kapasitesi ile toplam 1.534 hastane bulunmaktadır. Bu hastanelerin 13 tanesi, modern teknolojiler ve altyapıları ile kampüs yapısına sahip şehir hastaneleridir. Sağlık Bakanlığı hastane yatağı sayısı 2020 yılında 156.965 iken, 2021 yılında 159.340 olmuş, üniversite ve özel sektörün hastane yatağı sayıları 2020 yılında sırasıyla 41.987 ve 52.230 iken 2021 yılında 41.157 ve 53.486’ya ulaşmıştır. 2020 yılında hekime müracaatların %42,2’si birinci basamak sağlık hizmeti veren kurumlara yapılırken, %57,8’i ikinci ve üçüncü basamak sağlık kurumlarına yapılmıştır. İkinci ve üçüncü basamak yatak kapasitesinin artırılması için halen inşaatı devam eden 832 adet ünite bulunmaktadır.
2020 yılı itibarıyla ülkemizde toplam 251.180 yatak kapasitesi ile toplam 1.534 hastane bulunmaktadır. Bu hastanelerin 13 tanesi, modern teknolojiler ve altyapıları ile kampüs yapısına sahip şehir hastaneleridir. Sağlık Bakanlığı hastane yatağı sayısı 2020 yılında 156.965 iken, 2021 yılında 159.340 olmuş, üniversite ve özel sektörün hastane yatağı sayıları 2020 yılında sırasıyla 41.987 ve 52.230 iken 2021 yılında 41.157 ve 53.486’ya ulaşmıştır. 2020 yılında hekime müracaatların %42,2’si birinci basamak sağlık hizmeti veren kurumlara yapılırken, %57,8’i ikinci ve üçüncü basamak sağlık kurumlarına yapılmıştır. İkinci ve üçüncü basamak yatak kapasitesinin artırılması için halen inşaatı devam eden 832 adet ünite bulunmaktadır.
Türkiye’de sağlık hizmetlerinin diğer önemli bir ayağını da acil sağlık hizmetleri oluşturmaktadır. 1994 yılında acil sağlık hizmetlerinin sistemli şekilde kurulması ile yurt genelinde hastane öncesi acil sağlık hizmetleri yaygınlaştırılmıştır. Sağlık Bakanlığı verilerine göre acil sağlık hizmetleri için Nisan 2022 itibarıyla 3.221 istasyon, 522’si donanımlı ambulans olmak üzere, toplam 5.840 kara ambulansı, 12 ambulans helikopter ve 3 ambulans uçak hazır bulundurulmaktadır. Ayrıca Çanakkale (Gökçeada), Balıkesir (Marmara adası) ve İstanbul'da (Büyükada, Büyükdere) mevcut 6 adet deniz ambulansı da acil sağlık hizmetlerinde kullanılmaktadır. Hizmetin başlangıcından bu yana helikopter ambulanslar ile 38.736 hasta, uçak ambulanslar ile ise yurt içi 15.308 ve yurt dışı 1.150 hasta olmak üzere toplam 16.459 hasta, tedavi merkezlerine nakil edilmiştir. Halihazırda 12 bölgede (Adana, Ankara, Antalya, Diyarbakır, Erzurum, İstanbul, İzmir, Kayseri, Konya, Samsun, Trabzon, Van) konuşlu araçlarla hizmet verilmektedir. Hava ambulans araçları ile hasta nakli dışında; organ, ilaç, antidot nakli de gerçekleştirilmektedir.
Türk sağlık sisteminin dünyaya örnek olan bir diğer hizmeti de afetlerde sağlık hizmetleridir. Bu amaçla 30.12.2003 tarih ve 5442 sayılı olurla “Afetlerde Sağlık Organizasyonu Projesi” uygulamaya konulmuş ve Ulusal Medikal Kurtarma Ekipleri (UMKE) kurulmuştur. Bugün UMKE 11.555 personel sayısı ile hizmet vermektedir.
Sağlık turizmi alanında lider ülke olmayı hedefleyen ülkemiz 2022 yılı Mart ayı itibarıyla 96 yurt dışı kuruluş ile ikili anlaşma sağlamıştır. Bunun dışında yurt dışında da sağlık hizmeti sunumu devam etmektedir. Bu kapsamda Sudan, Somali, Nijer, Filistin gibi ülkelerde yataklı tedavi kurumları bulunmaktadır.Sağlıkta bilişim alanında yapılan çalışmalar kapsamında hizmet odaklı pek çok proje hayata geçirilmiştir. Bunlardan en önemlisi Merkezi Hekim Randevu Sistemi (MHRS) ve e-Nabız sistemidir. Sağlık kuruluşlarına başvuranların daha huzurlu ve sakin bir ortamda hizmet alınması, poliklinik ve hastane önündeki kalabalıkların azaltılması, muayene öncesi bekleme süresinin azaltılması veya ortadan kaldırılması amacıyla kurulan MHRS portalına randevu işlemlerini kolaylaştırmak için web ve mobilde e-Devlet ile giriş seçeneği, randevu geri alma, randevu talebi uygulaması ile randevu hatırlatma ve alternatif hastaneye randevu uygulaması gibi hizmetler eklenmiştir. E-Nabız Kişisel Sağlık Sistemi, sağlık kuruluşlarından elde edilen sağlık verilerine sağlık profesyonellerinin ve vatandaşların mobil cihazlar aracılığı ile internet üzerinden erişebildikleri, her kademedeki sağlık yöneticisine rapor oluşturma imkânı tanıyan bir ulusal sağlık sistemi yazılımıdır ve bugün 60.078.822 kişi tarafından kullanılmaktadır. Sağlık tesislerindeki tetkiklerin, tıbbi görüntü verilerinin, radyolojik raporların ve klinik dokümanların uluslararası standartlarda Sağlık Bakanlığına ait sunucularda saklanması ve farklı sağlık tesislerinden bu görüntülere ulaşılması amacıyla teleradyoloji sistemi kurularak hizmete sunulmuştur.
2011 yılında yayınlanan “Türkiye’de Özellikli Hizmet Gerektiren Sağlık Hizmetleri 2011-2023” çalışması ile birlikte özellikli hizmetlerde (kalp ve damar cerrahi, onkoloji, kemik iliği ve organ nakli, inme merkezleri, el cerrahi merkezleri, yoğun bakımlar gibi) ciddi bir gelişim gözlenmiştir. Bu sayede birçok özellikli hizmette fiziksel altyapıya yönelik uluslararası kriterler yakalanmıştır.
Türk sağlık sisteminin dünyaya örnek olan bir diğer hizmeti de afetlerde sağlık hizmetleridir. Bu amaçla 30.12.2003 tarih ve 5442 sayılı olurla “Afetlerde Sağlık Organizasyonu Projesi” uygulamaya konulmuş ve Ulusal Medikal Kurtarma Ekipleri (UMKE) kurulmuştur. Bugün UMKE 11.555 personel sayısı ile hizmet vermektedir.
Sağlık turizmi alanında lider ülke olmayı hedefleyen ülkemiz 2022 yılı Mart ayı itibarıyla 96 yurt dışı kuruluş ile ikili anlaşma sağlamıştır. Bunun dışında yurt dışında da sağlık hizmeti sunumu devam etmektedir. Bu kapsamda Sudan, Somali, Nijer, Filistin gibi ülkelerde yataklı tedavi kurumları bulunmaktadır.Sağlıkta bilişim alanında yapılan çalışmalar kapsamında hizmet odaklı pek çok proje hayata geçirilmiştir. Bunlardan en önemlisi Merkezi Hekim Randevu Sistemi (MHRS) ve e-Nabız sistemidir. Sağlık kuruluşlarına başvuranların daha huzurlu ve sakin bir ortamda hizmet alınması, poliklinik ve hastane önündeki kalabalıkların azaltılması, muayene öncesi bekleme süresinin azaltılması veya ortadan kaldırılması amacıyla kurulan MHRS portalına randevu işlemlerini kolaylaştırmak için web ve mobilde e-Devlet ile giriş seçeneği, randevu geri alma, randevu talebi uygulaması ile randevu hatırlatma ve alternatif hastaneye randevu uygulaması gibi hizmetler eklenmiştir. E-Nabız Kişisel Sağlık Sistemi, sağlık kuruluşlarından elde edilen sağlık verilerine sağlık profesyonellerinin ve vatandaşların mobil cihazlar aracılığı ile internet üzerinden erişebildikleri, her kademedeki sağlık yöneticisine rapor oluşturma imkânı tanıyan bir ulusal sağlık sistemi yazılımıdır ve bugün 60.078.822 kişi tarafından kullanılmaktadır. Sağlık tesislerindeki tetkiklerin, tıbbi görüntü verilerinin, radyolojik raporların ve klinik dokümanların uluslararası standartlarda Sağlık Bakanlığına ait sunucularda saklanması ve farklı sağlık tesislerinden bu görüntülere ulaşılması amacıyla teleradyoloji sistemi kurularak hizmete sunulmuştur.
2011 yılında yayınlanan “Türkiye’de Özellikli Hizmet Gerektiren Sağlık Hizmetleri 2011-2023” çalışması ile birlikte özellikli hizmetlerde (kalp ve damar cerrahi, onkoloji, kemik iliği ve organ nakli, inme merkezleri, el cerrahi merkezleri, yoğun bakımlar gibi) ciddi bir gelişim gözlenmiştir. Bu sayede birçok özellikli hizmette fiziksel altyapıya yönelik uluslararası kriterler yakalanmıştır.
