İ
letişim sektörünün, iç ve dış kamuoyunu bilgilendirme gücü teknolojik gelişmelerin de etkisiyle günümüz sosyal yaşamının vazgeçilmez unsuru haline gelmiştir. Artık yerel ve bölgesel düzeydeki gelişmelerin sadece söz konusu coğrafyayı paylaşanlar için değil, tüm dünya için siyasi, sosyal ve en önemlisi de ekonomik sonuçlar doğurduğu görülmektedir. Türkiye ise tarihî bağları, coğrafi konumu, bölgesinde ve dünyadaki güçlü pozisyonu ile tüm kamuoyları için önemli bir haber merkezi konumundadır. Nitekim belirsizliklerle ve anlık gelişmelerle dolu bir uluslararası sistemde Türk medyası ve Türkiye’de bulunan uluslararası medya, hiç olmadığı kadar stratejik hâle gelmiş bulunmaktadır. Yeni sistemde bu sürece cevap vermek üzere, Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı kurulmuş ve belli başlı fonksiyonları yerine getirmek üzere kurumsallaşmıştır.
Türk Basın Tarihi
Osmanlı döneminde Avrupa’daki gelişimine göre matbaanın geç gelmesi sonucu Türk basınının gelişimi geç başlamış ancak genç nüfus ve teknolojinin gelişimi paralelinde günümüzde Türk medyası kaliteli içerikle dünyanın birçok yerine ulaşacak nitelikte yayınlar yapar hâle gelmiştir. Bugün kamu yayıncılığı alanında küresel bir marka olan Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT), dünyayı dünyaya anlatma misyonuyla ve “uluslararası etki” vizyonuyla “TRT World", “TRT Arabi”, “TRT Deutsch”, “TRT Russian”, “TRT Français” ve "TRT Balkan” ile yabancı dilde yayın sayılarını artırarak hedef coğrafyalara derin ve kapsamlı içerikler üretmeyi amaçlamaktadır. Kaynağını, manevi medeniyet mirasının yanında kültürel ve insani değerlerden ve hayatın içinden alan farklı ve özgün programlarıyla lokomotif kanal “TRT 1”, Türkiye’nin en çok izlenen haber kanalı “TRT Haber”, çocukların ve ailelerin ilk tercihi “TRT Çocuk”, kültür ve sanat kanalı “TRT 2”, hayatı ekranlara taşıyan “TRT Belgesel”, sporun değişmez adresi “TRT Spor”, olimpik spor kanalı “TRT Spor Yıldız”, “TRT Müzik”, eğitim kanalları “TRT EBA İlkokul”, “TRT EBA Ortaokul”, “TRT EBA Lise”, parlamentodan yayın yapan “TRT 3 Spor-TBMM TV”, yüksek çözünürlüklü yayın yapan “TRT 4K”, dünyaya farklı bir perspektifle yeni bir habercilik üslubu sunan İngilizce haber kanalı “TRT World”, Türkiye ve Arap dünyasının iletişim köprüsü Arapça haber kanalı “TRT Arabi”, Kürtçe yayın yapan “TRT Kurdi”, Türk kültür coğrafyasına yayın yapan ve Türk dünyasının sesi olan “TRT Avaz”, Avrupa’da yaşayan Türkleri hedefleyen “TRT Türk” ile yedi kıtaya seslenen TRT, Türkiye’yi dünyaya, dünyayı Türkiye’ye ve dünyayı dünyaya anlatan yayınlar yapmaktadır.
Televizyon yayınlarıyla birlikte 1927’den beri devam eden radyoculuk serüveni müzik, eğlence, haber temalı radyo kanalı “Radyo 1”, pop ve çağdaş müzik odaklı “TRT FM”, modern Batı müziği ve klasik müzik temalı “Radyo 3”, Türk sanat müziği odaklı “TRT Nağme”, Türk halk müziği temalı “TRT Türkü”, haber yayını odaklı “TRT Radyo Haber”, günün belirli saatlerine yayılacak şekilde Türkiye’nin 5 farklı bölgesinden yayın yapan “Bölge Radyoları (Antalya, Çukurova, GAP Diyarbakır, Erzurum, Trabzon)”, 41 dilde yayın yapan "TRT VOT WORLD", İngilizce haber yayını yapan “TRT Radyo World”, Arapça haber yayını yapan “TRT Radyo Arabi”, Kürtçe yayın yapan “TRT Radyo Kurdi”, Avrupa’daki Türklere yönelik yayın yapan “TRT Türkiye’nin Sesi Radyosu” ve tüm dünyadaki Türklere yönelik yayın yapan “TRT Memleketim FM” ile devam etmektedir.
TRT, ortak yapım sinema projeleri ile dünya perdelerinde milyonlarca insana ulaşmayı ve hem Türk hem dünya sinemasına katkı sunmayı amaçlamıştır. Ayrıca, uluslararası standartlarda stüdyolara sahip platolar oluşturarak, kalitesiyle yerli ve yabancı bütün yapım kuruluşlarının çalışmak isteyeceği, “TRT Uluslararası Film Platoları”, TRT yapımlarına ev sahipliği yapmaktadır. Dünyanın en prestijli senaryo danışmanları, ortak yapım direktörleri ve yönetmelerinin buluştuğu “12 Punto TRT Senaryo Günleri”, genç nesil yayıncıların gelişimlerine katkı sunmak için “TRT Geleceğin İletişimcileri”, dünyanın dört bir yanından katılımcılarla fiziki ve çevrimiçi düzenlenmekte olan “TRT World Forum”, TRT’nin, okulu olduğu alanlarından biri olan belgeselciliğin, daha da gelişmesi ve yaygınlaşmasına katkıda bulunmak amacıyla gerçekleştirilen “Uluslararası TRT Belgesel Günleri” ve 43 yıldır 120 farklı ülkeden ülkemize misafir olarak gelen çocuklarla, ev sahibi çocuklarımızın bir araya geldiği uluslararası düzeyde kutlanan ilk ve tek çocuk şenliği “TRT Uluslararası 23 Nisan Çocuk Şenliği” öne çıkan etkinlikler arasında yer almaktadır.
TRT köklerinden beslenen güçlü yayıncılık temelleri ile Türkiye’de yayıncılığın belleğini oluştururken, “Dijitalleşme” vizyonuyla geleceğe de yön veren seç-izle platformu “TRT İzle”, müzik-radyo-sesli kitap-podcast uygulaması “TRT Dinle”, çocuklar için özel tasarlanmış kütüphane uygulaması “TRT Çocuk Kitaplık” ile oyun uygulaması “TRT Çocuk Oyun Dünyası”, soru-cevap oyun uygulaması “TRT Bil Bakalım” gibi projeler üretmektedir.
124 uyruktan 3.000'in üzerinde çalışanı ve yurt dışında 41 ofisi ve 100 ülkede temsilciliği bulunan Anadolu Ajansı, Türkçe, İngilizce, Arapça, Boşnakça, Rusça, Fransızca, Kürtçe/Sorani, Kürtçe/Kurmanci, Farsça, Arnavutça, Makedonca, Endonezce ve İspanyolca olmak üzere 13 dilde yayın yapmaktadır.
Televizyon yayınlarıyla birlikte 1927’den beri devam eden radyoculuk serüveni müzik, eğlence, haber temalı radyo kanalı “Radyo 1”, pop ve çağdaş müzik odaklı “TRT FM”, modern Batı müziği ve klasik müzik temalı “Radyo 3”, Türk sanat müziği odaklı “TRT Nağme”, Türk halk müziği temalı “TRT Türkü”, haber yayını odaklı “TRT Radyo Haber”, günün belirli saatlerine yayılacak şekilde Türkiye’nin 5 farklı bölgesinden yayın yapan “Bölge Radyoları (Antalya, Çukurova, GAP Diyarbakır, Erzurum, Trabzon)”, 41 dilde yayın yapan "TRT VOT WORLD", İngilizce haber yayını yapan “TRT Radyo World”, Arapça haber yayını yapan “TRT Radyo Arabi”, Kürtçe yayın yapan “TRT Radyo Kurdi”, Avrupa’daki Türklere yönelik yayın yapan “TRT Türkiye’nin Sesi Radyosu” ve tüm dünyadaki Türklere yönelik yayın yapan “TRT Memleketim FM” ile devam etmektedir.
Yazılı Basın
Osmanlı topraklarında ilk Türk matbaası 1727’de kurulmuştur. İbrahim Müteferrika tarafından kurulan bu ilk matbaadan sonra devlet ve şahısların kurduğu matbaalar ile kitapçılığın ve gazeteciliğin yolu açılmıştır. 1831 yılında ilk Türk gazetesi Takvim-i Vekayi çıkarıldıktan bir süre sonra Fransızca, Rumca, Farsça, Ermenice ve Arapça nüshaları yayımlanmıştır. Bu durum, Türk basınının köklerinde iç ve dış kamuoyunu bilgilendirme ihtiyacına verdiği önemi göstermektedir. İlk özel gazete ise Tercüman-ı Ahval adıyla 1860 yılında çıkarılmıştır. Ardından çıkarılan birçok gazete ile hürriyet fikri artmıştır. Bunun yanı sıra 1. Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı dönemlerinde de Türk basını iç ve dış kamuoyunu bilgilendirme ve millî savunmaya destek verme konusunda önemli roller üstlenmiştir. Bu konuda atılan önemli adımlardan biri de yeni Meclisin açılması öncesi kurulan Anadolu Ajansı olmuştur. Yeni Cumhuriyet ile birlikte basının gelişimine katkı sunan isimlerin pek çoğunun basın sektörünün yanı sıra Türk edebiyat, siyaset ve bürokrasi tarihinde yer edinmiş isimler olduğu görülmektedir. Çok partili demokrasinin gelmesiyle çok sesli basının gelişiminin de hız kazandığı görülmüştür. Günümüzde Türk medyası gelişen teknoloji ile birlikte internet medyasında da gelişmelere ayak uydurmuş ve bu alanda kendine önemli bir yer bulmuştur.
Radyo ve Televizyon
Türkiye’de radyo yayıncılığı 1927 yılında İstanbul Radyosunun yayınları ile başlamış, 1928 yılında Ankara Radyosunun yayınları ile devam etmiştir. Türkiye’deki ilk televizyon yayını ise İstanbul Teknik Üniversitesinin 1952 yılında kendi bünyesinde yapmış olduğu televizyon yayınıdır. Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT) devlet adına radyo ve televizyon yayınlarını gerçekleştirmek amacıyla 1964 yılında özel yasayla özerk tüzel bir kişiliğine sahip olarak kurulmuş ve 1990 yılına kadar Türkiye’de televizyon ve radyo yayıncılığı yapan tek kurum olarak hizmet vermiştir. 1964 yılından itibaren TRT bünyesinde devam eden radyo ve televizyon yayınları, vericilerinin güçlendirilmesi ile daha geniş kitlelere ve alana ulaşmıştır. Türkiye’de özel radyo ve televizyon yayınları, 1990 yılında, herhangi bir yasal düzenlemeye tabi olmaksızın başlamıştır. 1993 yılında Anayasa değişikliği yapılarak radyo ve televizyon yayınları üzerindeki kamu tekeli ortadan kaldırılmış, özel radyo ve televizyon yayınlarının yapılmasına olanak sağlanmıştır. Radyo ve televizyon yayınlarının düzenlenmesi ve denetlenmesi amacıyla 1994 yılında Radyo ve Televizyon Üst Kurulu kurulmuştur.
Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, Anayasanın 133’üncü maddesi kapsamında üyeleri TBMM Genel Kurulunca seçilen, özerk ve tarafsız bir kamu tüzel kişiliğidir. Üst Kurula tahsis edilen frekans bantları çerçevesinde televizyon kanal ve radyo frekans planlamalarını yapmak veya yaptırmak ve uygulamak; medya hizmet sağlayıcı kuruluşların yayın lisansı talebinde bulunabilmeleri için gerekli idari, mali ve teknik şartları belirlemek ve bu kuruluşlardan şartları sağlayanlara yayın lisansı vermek, denetlemek ve gerektiğinde iptal etmek; medya hizmet sağlayıcılarının yayın hizmetlerini, 6112 sayılı Kanunda yer alan hükümlere ve Türkiye Cumhuriyeti’nin taraf olduğu uluslararası antlaşmalara uygunluğu açısından izlemek ve denetlemek; yayın hizmetlerine ilişkin kamuoyu araştırmaları yapmak veya yaptırmak ve bu araştırmaların sonuçlarını ilgili taraflar ve kamuoyuyla paylaşmak RTÜK’ün başlıca görevleri arasındadır.
Türkiye’de yayın hizmetleri, 6112 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun ile ilgili yönetmelikler çerçevesinde karasal, kablo, uydu ve internet ortamlarından gerçekleştirilmektedir. 6112 sayılı Kanun’da medya hizmet sağlayıcı kuruluşlara her bir yayın türü, tekniği ve ortamına ilişkin olarak ayrı ayrı lisans verilmesi öngörülmüştür. Bu bağlamda, lisans başvurusunda bulunan kuruluşlara gerekli şartları sağlamaları halinde Üst Kurulca her ortam için ayrı ayrı olmak üzere radyo, televizyon ve isteğe bağlı yayın hizmetleri (İBYH) lisansları verilmektedir.
Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde faaliyette bulunan medya hizmet sağlayıcı kuruluşlarının yayınları 6112 sayılı Kanun, ilgili mevzuat ve Türkiye'nin taraf olduğu milletlerarası antlaşmalara uygunluğu açısından denetlenmektedir. Yayınların, yayın hizmeti ilkelerine uygunluğu RTÜK Uzmanları tarafından resen denetlenmekle birlikte Radyo ve Televizyon Üst Kuruluna, 444 1 178 ile ALO 178 Çağrı Hattı, web sayfası üzerindeki e-form, RTÜK Mobil ve e-Devlet aracılığı ile gelen vatandaş bildirimleri de denetimlerde dikkate alınmaktadır. Ayrıca, medya hizmet sağlayıcı kuruluşlarca yayıncılık etik ilkeleri ile izleyici temsilciliği müessesesi üzerinden özdenetim gerçekleştirilmektedir. Uzmanların yayın ihlalleriyle ilgili raporları her hafta düzenli olarak toplanan Üst Kurulun gündemine alınır ve değerlendirilir. Yayın ilkelerini ihlal eden medya hizmet sağlayıcı kuruluşlara, Üst Kurulca ihlalin ağırlığı ile yayın alanı ve ortamı göz önünde bulundurularak idari para cezası, program durdurma ve geçici yayın durdurma yaptırımları uygulanabilmektedir.
Türkiye’de Medya Sektörü
Türkiye’de medya, serbest piyasa koşullarında faaliyet gösteren ve farklı bakış açılarını ifade eden ulusal ve yabancı medya kuruluşlarını kapsayan oldukça rekabetçi bir sektördür. Bir medya şirketi sahibi olmak isteyenler için geniş bir özgürlük alanı vardır. TÜİK verilerine göre Türkiye’de, Mayıs 2019 itibarıyla 2.474 gazete, 3.650 süreli yayın, 899 radyo istasyonu ve 108 televizyon kanalı mevcuttur. Bu sayılar içinde yerel, bölgesel ve ulusal ölçekte yayın yapan medya kuruluşları yer almaktadır. Demokrasinin kılcal damarları olarak nitelendirilen yerel medya, Türkiye’de oldukça etkilidir. Pek çok şehirde yerel gazete, televizyon ve radyo istasyonu bulunmaktadır.
Güçlü bir medya sektörü, kamusal işlevlerinin yanı sıra büyük bir ekonomik alan da oluşturur. Reklam Ajansları Birliği verilerine göre 2020 yılının ilk altı ayında medya ve reklam yatırımları 7 milyar 867 milyon TL, bu yılın ilk altı ayında medya yatırımları 6 milyar 294 milyon TL olarak gerçekleşmiştir.
Türkiye’de başlıca büyük medya grupları şunlardır:
Albayrak Medya Grubu
Ciner Medya Grubu
Demirören Medya Grubu
Doğuş Holding Medya Grubu
İhlâs
Turkuvaz Medya Grubu
Türkiye’de güçlü bir kamu televizyon yayıncılığı geleneği vardır. Anayasa’da güvence altına alınan özerkliği ve tarafsızlığı ile TRT, tüm medya platformlarında faaliyet gösteren bir kamu hizmeti yayıncısı olarak hizmet vermektedir. TRT, 18 televizyon kanalı, 17 radyo kanalı, 7 dijital haber platformu, 4 basılı süreli yayın ve diğer dijital platformlarıyla 41 dilde ve lehçede dünyanın yedi kıtasına ulaşarak, Türkiye’ye ve tüm dünyaya seslenmektedir.
Türkiye’de Basın Hakları
Gazetecilik, Türkiye’de prestijli mesleklerden biri olarak kabul edilmektedir. Ayrıca gazetecilerin özlük hakları 5953 Sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun (Basın İş Kanunu) ile korunmaktadır. Basın İş Kanunu gazetecilerin çalışma koşullarını ve haklarını düzenlemektedir. Türkiye Cumhuriyeti medya alanında oldukça özgürdür. 1982 Anayasası’nın 26. maddesi düşünce ve fikir özgürlüğünü, 28. maddesi ise basın özgürlüğünü düzenlemektedir.
Anayasanın 28. maddesinin ilk iki fıkrasına göre “Basın özgürdür ve sansür edilemez. Basımevi kurmak izin alma ve malî teminat yatırma şartına bağlanamaz. Devlet, basın ve haber alma hürriyetlerini sağlayacak tedbirleri alır.” Bu nedenle, basın özgürlüğü anayasal garanti altındadır. Ayrıca 2004 yılında yürürlüğe giren 5187 sayılı Basın Kanunu, basın özgürlüğünü ve bu özgürlüğün kullanılmasını düzenlemektedir.
Medyayı Güçlendirmek İçin Yapılan Faaliyetler
İfade ve düşünce özgürlüğünün geliştirilmesi, güçlü bir medya altyapısının kurulması ve dünyadaki gelişmelerin ulusal ve uluslararası kamuoyuna doğru şekilde yansıtılması amacıyla Türkiye’nin yeni yönetim biçimi olan Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi kapsamında Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı kurulmuştur.
Başkanlığın ana faaliyet alanlarından biri, iletişim faaliyetlerini gerçekçi, sürdürülebilir ve sağlam bir temelde yürütme bilinciyle, ulusal ve uluslararası kamuoyu için her düzeyde algılama, anlatım, anlam ve değer katmaya yönelik çalışmalar yapmaktır. Başkanlık, yerel ve ulusal medyanın yanı sıra uluslararası medya ile yakın iş birliğine de büyük önem vermektedir. Uluslararası medya ve düşünce kuruluşları takip edilerek değerlendirme, analiz, raporlama yapılmaktadır. Basın mensuplarının çalışma koşullarının iyileştirilmesi amacıyla basın kartı ve akreditasyon gibi rutin prosedürlerin yürütülmesi ve bu işlemlerin geliştirilmesi, ayrıca medya mensupları için artan eğitim, öğretim ve bilgilendirme ihtiyacının karşılanması faaliyetleri gerçekleştirilmektedir. Başkanlık, uluslararası kurumlarla sürekli, nitelikli ve çok yönlü ilişkiler sürdürerek dünya kamuoyunda gerçekçi bir Türkiye algısı oluşturmayı hedeflemektedir.
Başkanlık tarafından bir yandan basın mensuplarının çalışmalarını kolaylaştırmaya ve medya mensuplarının mesleki yetkinliğini artırmaya yönelik faaliyetler yürütülürken diğer yandan ulusal ve uluslararası medyayla ilişkilerde medya kurum ve kuruluşlarının devlet kurumlarıyla iş birliğini artırmaya yönelik çalışmalar yapılmaktadır.
Bu çerçevede;
Medya mensuplarının basın kartı ve basın trafik kartlarının düzenlenmesi,
Yurt dışına çıkışta hizmet damgalı pasaport almalarının sağlanması,
Mesleki kıdemlerinin tutulması ve çeşitli akreditasyon işlemleri,
Basın mensuplarının çalışma şartlarının iyileştirilmesi, mesleki hayatlarının kolaylaştırılması, mesleki gelişimlerine katkı sunulması ve
mesleklerini icra ederken karşılaştıkları sorunların çözülmesi,
Düzenlenen organizasyonlarda medya akreditasyonlarının yapılması,
Sahada yönlendirme, bilgilendirme ve ulaşım
gibi hizmetlerin verilmesi,
Medya mensuplarının afet ve kriz dönemlerindeki çalışmalarını kolaylaştırmak amacıyla
basın masaları, basın merkezleri ile basın tırı
uygulamalarının hayata geçirilmesi yürütülen
faaliyetler içerisinde yer almaktadır
Medya ve iletişim alanında faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşlarının kapasite geliştirme program ve projelerini desteklemenin yanı sıra iletişim fakültesi öğrencileri ve yerel medya mensuplarına yönelik çeşitli mesleki yayınlar ve eğitimler gerçekleştirilmektedir.
Ulusal ve uluslararası medyaya yönelik Türkçe ve İngilizce hazırlanan günlük bilgilendirme notları ile kritik meselelerle ilgili anlık verilen içeriklerle kamuoyunun doğru bilgilendirilmesine katkı sağlanmaktadır.
Türkiye’de akredite uluslararası basın mensuplarına yönelik Başkanlık tarafından çevrim içi Türkçe dil kursu düzenlenmesinin yanı sıra ülkemizde
kaldıkları sürece mesleki iş ve işlemlerinde bazı
kolaylıklar sağlayacak bilgileri sunmak amacıyla,
Türkiye’deki Uluslararası Medya Mensupları İçin Rehber (Çalışma Hayatı ve Gündelik Yaşam) kitabı
İngilizce olarak hazırlanmıştır.