SANAYİ, BİLİM VE TEKNOLOJİ

T

ürkiye, geçtiğimiz 20 yılda İktisadi İş birliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) ülkeleri arasında enerji talebinin en hızlı arttığı ülkedir. Bu dönemde, elektrik ve doğal gaz talep artışında Çin’den sonra dünyada ikinci sırada Türkiye gelmektedir.

Dünyadaki ispatlanmış petrol ve doğal gaz rezervlerinin yaklaşık %60’ına komşu bir bölgede yer alan Türkiye, bölgesindeki en büyük doğal gaz ve elektrik pazarlarından biri haline gelmiştir.

Enerji arz güvenliğini güçlendirmek için güzergâh ve kaynak çeşitlendirmesini sağlamak Türkiye’nin enerji stratejisinin ana hedeflerinden biridir. Türkiye aynı zamanda bölgesel ve küresel enerji güvenliğine katkıda bulunmayı ve enerjide bölgesel ticaret merkezi olmayı hedeflemektedir.

Türkiye’nin enerji stratejisinin uluslararası boyutunu oluşturan temel unsurlar şunlardır:

Artan talep ve dışa bağımlılığı dikkate alarak petrol ve doğal gazın tedarikinde güzergâh ve kaynak çeşitlendirmesini sağlamak,

Bölgesel ve küresel enerji güvenliğine katkıda bulunmak,

Enerjide bölgesel ticaret merkezi olmak,

Enerji zincirinin her aşamasında sürdürülebilir kalkınma bağlamında sosyal ve çevresel etkileri dikkate almak,

Yerli ve yenilenebilir enerjinin elektrik üretimindeki payını artırmak,

Nükleeri enerji sepetimize dâhil etmek.

Türkiye bölgesinde enerji ticaretinde merkez ülke konumuna ulaşmayı amaçlamaktadır. Türkiye bu hedefe yönelik olarak bölgede önemli doğal gaz ve petrol boru projelerini hayata geçirmiş veya hayata geçirilmesine öncülük etmiştir. Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı (BTC), Güney Kafkasya Doğal Gaz Boru Hattı (SCP), Bakü-Tiflis-Erzurum (BTE) Doğal Gaz Boru Hattı, Türkiye-Yunanistan Doğal Gaz Enterkonnektörü (ITG), Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı (TANAP) ve TürkAkım bu kapsamdaki projeler arasındadır.

Türkiye’nin Avrupa’nın enerji arz güvenliğine yıllardır sağladığı katkı 2020 yılında yeni bir seviyeye ulaşmıştır: Avrupa’nın 4. doğal gaz arteri olan Güney Gaz Koridoru 2020 sonunda tamamlanan Trans Adriyatik Boru Hattı (TAP) sayesinde hayata geçmiştir. Güney Gaz Koridoru’nun belkemiği Türkiye’den geçen Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı’dır (TANAP). TANAP’ın boru hattı kapasitesinin 2026 yılında yıllık 31 bcm’e çıkarılması hedeflenmektedir.

Son dönemde ülkemizin doğal gaz arz güvenliğinin pekiştirilmesine katkı sağlayan diğer bir proje TürkAkım Doğal Gaz Boru Hattı Projesi'dir. Bu proje Karadeniz’in altından döşenen her biri 15,75 bcm kapasiteye sahip iki boru hattından oluşmaktadır. İlk hat ülkemize, ikinci hat ise Avrupa ülkelerine doğal gaz sevki gerçekleştirmektedir.

Dünya petrol talebinin yaklaşık %3’ünün Türk Boğazları yoluyla taşınması nedeniyle küresel enerji güvenliği bakımından Türk Boğazlarının da ayrı bir önemi vardır.

Türkiye’nin ekonomik büyümesi ve nüfus artışı nedeniyle enerji ve doğal kaynak ihtiyacı artmaktadır. 2002 yılından beri yıllık ortalama %5 artış ile Türkiye, elektrik talebi en hızlı büyüyen OECD üyesidir. Türkiye’nin enerji kullanımı önümüzdeki on yılda %50 artacaktır. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı da bu trendin uzun vadede devam edeceğini ifade etmektedir.

Türkiye’nin enerji üretimine bakıldığında, üretimin 2021’de 2001’e kıyasla yaklaşık 4 katına çıktığı görülmektedir. Bu artışta doğal gaz ve hidroelektrik üretim kapasitesi en fazla orana sahiptir. Bunları yerli ve ithal kömür, güneş enerjisi ve rüzgâr enerjisi takip etmektedir. Güneş enerjisi ve rüzgâr enerjisinin 2010’dan sonra artış göstermesi dikkat çekicidir.

Türkiye’nin elektrik üretimine bakıldığında, üretimin 2021’de 2001’e kıyasla yaklaşık 2,7 katına çıktığı görülmektedir. Son 20 yıllık dönemde elektrik üretim kapasitesindeki miktarsal olarak en fazla artış hidrolik ve doğal gazda gerçekleşmiştir. Bunları kömür, rüzgâr ve güneş enerjisi takip etmektedir.

Türkiye’deki kapasite artışının büyük kısmı, son on beş yılda özel sektör yatırımlarının sonucu olarak gerçekleşmiştir. Elektrik üretiminde özel sektörün payı 2002 yılında %40 iken 2021’de %84’e yükselmiş, aynı zaman diliminde yap-işlet ve yap-işlet-devret yöntemiyle faaliyet gösteren üretim tesislerinin oranı azalmıştır.

Bu gelişmeler ışığında, Türkiye, 2017 yılında enerji sektörüne duyulan güveni tazelemek ve hedefleri güncellemek için Milli Enerji ve Madencilik Politikasını duyurmuştur. Arz güvenliğinin sağlanması, yerelleştirme ve pazar koşullarının öngörülebilir hale getirilmesi, bu politikanın başlıca esaslarıdır. Türkiye’nin başlıca önceliği, yerli ve yenilenebilir enerji kaynakları potansiyelini değerlendirip nükleer enerjiyi de içeren karma bir enerji üretimi modeli oluşturmaktır. Yerel ve yenilenebilir enerji potansiyelini değerlendirme hedefine yerel teçhizat üretimini teşvik etme politikası eşlik etmektedir. Bu politikaya örnek olarak yerli üretim yenilenebilir enerji teçhizatlarına verilen ilave teşvikler gösterilebilir.

Ayrıca Türkiye, 2023 yılına kadar enerji üretiminde yerli ve yenilenebilir enerji kaynaklarının payını 3’te 2’ye yükseltmeyi amaçlamaktadır. Yenilenebilir Enerji Kaynak Alanı modeli bu amaçla oluşturulmuştur. Bunun yanında, 31 Aralık 2025 tarihine kadar geçerli olan Yenilenebilir Enerji Kaynakları Destekleme Mekanizması (YEKDEM), 30 Ocak 2021’de tekrar tasarlanmıştır.

Nükleer enerjiyi düzenlemek ve güvenliğini sağlamak için 1956 yılında Ankara’da kurulan Atom Enerjisi Kurumu Genel Sekreterliği, nükleer enerji alanında düzenleyici kurum olma işlevini koruyarak 1982 yılında Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) olarak yeniden yapılandırılmıştır. TAEK, nükleer ve radyasyon faaliyetlerinin ve tesislerinin lisanslama ve denetim işlemlerini yürüterek nükleer güvenliği sağlamakla görevlidir. 2018 yılında kurulan Nükleer Düzenleme Kurumu bu görevleri TAEK'ten devralmış ve TAEK’in görev alanı, nükleer alanındaki araştırma-geliştirme, koordinasyon ve destek faaliyetleri ile sınırlandırılmıştır. 2020 yılında Türkiye Enerji, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumu kurulmuştur. TENMAK, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK), Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü (BOREN) ve Nadir Toprak Araştırmaları Enstitüsü (NATEN) kurumlarını bir çatı altında toplamıştır. Bu yeniden organizasyon ile TAEK, BOREN ve NATEN kapatılmış ve herhangi bir kurum veya yasal belge tarafından TAEK, BOREN veya NATEN’E yapılmış atıflar, TENMAK’a yapılmış sayılması kararlaştırılmıştır. Yeni kurum Ankara’da mukim bir genel merkezden ve genel merkeze bağlı çok sayıda birimden oluşmaktadır.